Khi bạn đến với Tây Bắc, bạn không chỉ bị hấp dẫn bởi tiếng đá, tiếng núi, tiếng gió rừng hay chút rượu cần mà còn phải choáng váng với nhiều điều khác. Về vùng đất này, du khách sẽ được khéo léo giữ chân với những đặc sản của vùng đất cao nguyên đầy nắng và gió. Trong số đó, có lẽ không thể bỏ qua cơm lam nếp nương – sự kết hợp hài hòa giữa con người và thiên nhiên.
Được biết, khi thu hoạch xong vụ mùa, khi những cây măng mọc thành những cây tre tươi xanh cũng là lúc người dân sẽ sử dụng gạo nếp hương để chế biến thành cơm ống lam – một nét văn hóa ẩm thực đặc sắc không thể thiếu của người con vùng núi. Sau đó, mang đi bất cứ đâu, có thể là mang ra bờ sông bắt cá nướng và ăn chung. Món ăn dã chiến dân dã như thế thôi mà đã khiến bao người nhớ thương cả đời.
Nguồn gốc của cơm lam
Trước đây, đồng bào dân tộc thiểu số chủ yếu sống trong rừng, núi cao, đầm lầy theo mùa nên hơn hai năm nay không có nơi ở. Sau khi gieo cấy và thu hoạch, những thửa ruộng trên cao không còn màu mỡ như trước, người dân biết trồng lại sẽ không thu hoạch được như vụ trước.
Cứ như vậy, hôm nay thế núi này, mai lại thế núi khác nên đời sống của người dân rất khó khăn, thiếu thốn đủ thứ, từ cất nhà, lụp xụp tạm bợ, đến xoong, nồi, bát đĩa và các đồ dùng sinh hoạt khác…Khi thiếu những thứ cần thiết này, con người đã nghĩ ra nhiều phương pháp nấu nướng, những hạt thóc sau khi thu hoạch được giã thành hạt gạo và đặt trên núi.
Từ đó, người ta nghĩ ra cách nấu cơm thành cơm mà không cần nồi, chảo lớn, sau khi ngâm gạo, vo gạo cho vào ống nứa, sau đó cho nước vào ống nứa, cuối cùng cho vào ống nứa. Cứ thế, cho vào lửa nướng. Đến khi thấy cơm có mùi thơm là cơm chín. Vậy là có thể bóc ra rồi ăn.
Cách nấu nhanh chóng, tiện lợi mà cơm rất dẻo, thơm ngon được người dân lưu giữ cho đến ngày nay gọi là cơm lam. Từ “lam” là tên gọi của người Thái, không phải là danh từ, mà là động từ trong tiếng Kinh, có nghĩa là nướng. Và cơm lam cũng có nguồn gốc từ ấy.
Tây Bắc – quê hương của cơm lam nếp nương
Lên Tây Bắc những ngày đầu đông, bạn hãy tìm cho được món cơm lam nếp nương mới. Món ăn vốn được người dân chế biến kiểu “dã chiến” trên nương rẫy; mà không cần mang theo xoong nồi. Họ chặt ống tre để nướng cơm; bắt cá suối nướng trên bếp lửa, vậy là có bữa cơm.
Gạo nếp mới có thể trộn ít gạo nếp cẩm (màu tím). Cho thêm chút muối và gừng. Sau đó, ngâm qua đêm, rồi cho vào ống tre; thêm chút nước và nút đầu lại bằng lá chuối. Ống tre, ống nứa hoặc ống vầu (một cây thuộc họ tre) đều có thể làm cơm lam. Quan trọng là có đủ độ tươi và độ dày. Theo những người có kinh nghiệm; ống dài 25 – 30 cm là phù hợp nhất để làm cơm lam.
Ống cơm được nướng trên than hồng hoặc vùi trong bếp lửa. Nhớ liên tục quay để gạo chín đều hoặc không bị cháy. Cơm lam chín ngon là khi ăn bóc lớp vỏ cứng bên ngoài vẫn còn một lớp vỏ lụa của ống tre dính vào phần cơm, cơm chín đều, có độ dẻo và thơm mùi nếp mới pha chút ngai ngái của ống tre tươi.
Kết hợp cơm với những món ăn khác
Người Tây Bắc thường ăn cơm lam nóng với muối vừng. Hoặc có thể là cá suối nướng hoặc thịt heo rừng nướng bày trong lá chuối. Người dân tộc Thái chấm cơm lam với chẳm chéo (chẩm chéo). Đây là thứ gia vị đặc biệt làm từ muối, ớt, tỏi và hạt mắc khén. Các quán ăn phục vụ cơm lam cho du khách có thêm gà đồi nướng mật ong; bò nướng ống tre và rượu cần. Quây quần bên bếp lửa và thưởng thức những sản vật của núi rừng. Điều này tạo nên món ăn dân dã. Và đây cũng sẽ là kỷ niệm khó quên trong hành trình khám phá Tây Bắc.
Các tỉnh như Yên Bái, Sơn La, Lào Cai… đều bán cơm lam, gà nướng ở các nhà hàng, quán ăn ở khu vực trung tâm và đông du khách như Sa Pa, Mù Cang Chải, Tú Lệ. Gần Hà Nội nhất là khu vực Bản Lác ở Mai Châu (Hòa Bình) cũng bán nhiều cơm lam nếp hương. Bạn có thể ăn trong bữa cơm hoặc mua mang về với giá khoảng 10.000 đồng một ống.
Nguồn: amthuc365.vn
