Nằm trong một quốc gia đa dân tộc như nước ta; dân tộc H’mông được coi là một thành viên vô cùng quan trọng trong cộng đồng các dân tộc thiểu số ở Việt Nam. Cùng với 53 dân tộc anh em khác, người H’mông luôn là một phần của sự thống nhất trong khối đại đoàn kết dân tộc và góp phần làm phong phú thêm cho nền văn hóa các dân tộc Việt Nam.
Các vùng mà người H’mông sinh sống thường có chợ phiên. Chợ phiên qui định họp chợ 6 ngày một lần (có nơi 5 ngày một phiên). Quan hệ trao đổi hàng hoá lạ ở chỗ trên cơ sở vật đổi lấy vật, dùng tiền tệ trao đổi rất ít. Chợ phiên vừa là nơi trao đổi hàng hoá của họ, vừa là nơi gặp gỡ các tầng lớp trong xã hội. Trong đó, có một phiên chợ mang đậm nét đặc sắc văn hóa của người H’mông, đó là “Chợ tình”.
Chợ tình Sapa, là nơi thu hút khách du lịch trong và ngoài nước đến tham quan và tìm hiểu nét văn hóa đặc sắc này. Người H’mông có một đời sống tinh thần hét sức đa dạng và phong phú về phong tục tập quán, tôn giáo tín ngưỡng cũng như chữ viết, tiếng nói, văn hoá nghệ thuật.
Tìm hiểu về lễ hội Gầu Tào
Hội Gầu Tào là lễ hội quan trọng và đặc sắc của người Mông. Lễ hội được tổ chức hàng năm vào dịp tết giữa tiết xuân tươi thắm cùng hoa đào, hoa mận nở rộ. Lễ hội mở ta nhằm một trong hai mục đích cầu phúc hoặc cầu mệnh.
Theo tiếng Mông, Gầu Tào có nghĩa là “địa điểm chơi”. Theo tập quán, lễ hội Gầu Tào thường do ba gia đình có quan hệ huyết thống hoặc thông gia với nhau và có hoàn cảnh như nêu trên cùng tổ chức. Lễ hội được tiến hành vào mùa xuân trong ba năm liền – mỗi năm người ta trồng một cây nêu để ba gia chủ sẽ lần lượt lấy cây nêu và những vật treo trên cây về để lấy phúc, lấy lộc.
Địa điểm làm lễ Gầu Tào được gọi là Hấu Tào (Đồi Hội), là một quả đồi thấp, đỉnh bằng phẳng tạo nên một bãi rộng và được bao quanh bởi những ngọn đồi cao hơn, phía trước có một không gian trũng, hẹp. Đồi Gầu Tào phải quay theo hướng Đông để cây nêu khi dựng lên đón được ánh nắng mặt trời.
Người Mông quan niệm, quả đồi Gầu Tào tượng trưng cho phúc mệnh của gia chủ. Không gian trũng phía trước tượng trưng cho sự đứt gãy, không may mắn; những ngọn đồi phía sau cao hơn tượng trưng cho sự phát triển: con cái hơn cha mẹ, tài lộc ngày càng nhiều.
Lý do tổ chức lễ hội
Hội được tổ chức bởi 2 lí do chính là cầu phúc (nếu gia chủ không có con hoặc sinh con một bề) và cầu mệnh (nếu gia chủ thường xuyên đau ốm bệnh tật, con cái yếu ớt, mùa màng, vật nuôi lụi dần). Trong Hội, có 2 phần quan trọng nhất là lễ dựng nêu và lễ cúng nghi thức.
Để chuẩn bị cho Hội, ngay từ những ngày đầu tháng Chạp; gia chủ làm lễ sẽ phải nhờ anh chị họ hàng (những người có đủ con trai con gái) hoặc các chàng trai khỏe mạnh trong bản đi chặt tre về dựng nêu. Cây nêu được trồng trên 1 quả đồi hay 1 bãi đất bằng phẳng do gia chủ chọn.
Nếu lễ hội được tổ chức 3 năm liền thì mỗi năm chỉ dựng một cây nêu. Nhưng nếu lễ hội tổ chức gộp1 lần trong năm thì phải dựng 3 cây nêu theo hình tam giác cân ở giữa đỉnh đồi.
Trên ngọn nêu treo 1 bầu rượu, 3 miếng vải lanh đen hoặc 1 miếng vải đỏ (tùy theo phong tục từng nơi); và một dây tiền bằng giấy bản để kính báo với thần linh. Cây nêu dựng xong, lễ vật gồm 2 con gà trống mái và 1 can rượu được mang tới. Thầy cúng cắt tiết, vặt ít lông bôi vào tiết gà và dán lên gốc cây. Sau đó thắp hương cầu khấn, gọi thần nhập cây; dân bản hành lễ đi quanh cây nêu 3 vòng xuôi, 3 vòng ngược, vừa đi vừa hát bài đặt tên cho cây nêu.
Trình tự lễ hội diễn ra
Ngày chính hội Gầu Tào được tổ chức từ mùng 2 đến mùng 4 Tết; tuỳ theo tuổi của gia chủ hợp với ngày nào. Chủ lễ và người giúp việc treo đồ lễ lên cây nêu; đặt tiền mã dưới gốc và quỳ xuống khấn, vái cây nêu. Sau nghi lễ cúng bên cây nêu, chủ lễ tuyên bố mở đám hội. Nghi thức hát mở màn lễ hội được thực hiện bởi một người thạo hát; nhưng phải có gia đình khỏe mạnh, kinh tế khá giả.
Sau đó, mọi người dự hội đều có thể vào hát, trình diễn và thưởng thức các trò chơi, múa khèn, múa võ, múa gậy sinh tiền, hát hội Chù Gầu Tào… và đều được chủ lễ mời rượu. Cuộc vui kéo dài đến tối với các cuộc hát đối chủ – khách, nam – nữ. Khách phương xa có thể ngủ lại tại nhà của gia chủ để những ngày sau tiếp tục cuộc vui.
Lễ hội Gầu Tào kéo dài trong ba ngày. Chiều ngày thứ ba, chủ lễ tuyên bố lễ hạ cây nêu; rồi cầm ô dẫn đoàn người đi ngược chiều kim đồng hồ xung quanh cây; hát bài “khâu dìn sê” (hạ cây nêu). Cũng như nghi thức lúc chặt tre, khi hạ nêu, người ta phải cho cây ngả xuống theo hướng mặt trời mọc; thân cây không chạm đất, rồi vác cây nêu về nhà gia chủ.
Những nét văn hóa đặc sắc
Gần tới nơi, người ta cắt một đoạn gốc nêu dài khoảng 1m; tẽ hạt của ba bông lúa nếp và bỏ tiền vào mẹt thóc. Gia chủ đóng cửa chờ sẵn, hát đối đáp nhận cây nêu với chủ lễ; rồi mở cửa đón nhận cây nêu. Cây nêu được vác vào nhà theo hướng gốc vào trước.
Chủ lễ trao cho gia chủ dải vải lanh và đoạn gốc của cây nêu: gốc cây dùng để “lát” giường ngủ; dải vải lanh dùng để may quần áo cho đứa trẻ sinh được ra nhờ cầu xin trên đồi Gầu Tào; hoặc cho người khỏi bệnh nhờ khấn Gầu Tào.
Ném Pao là trò chơi chính không thể thiếu trong Hội; thu hút đông đảo các đôi nam thanh nữ tú tham dự. Quả Pao được khâu trái tròn bằng vải lanh làm vỏ rồi nhồi bông vải vào bên trong. Ném Pao thường diễn ra ở những khu đất rộng, tương đối bằng phẳng.
Khi ném Pao cũng là lúc trai gái trao nhau những ánh mắt nụ cười; nếu người con trai mến một cô gái nào thì sẽ giữ quả Pao để lấy cớ cầm đến nhà tìm gặp cô gái bày tỏ tình cảm. Nếu hợp nhau họ sẽ cùng hẹn hò và trở thành tình nhân. Đây được xem là nét đặc sắc, tính nhân văn của trò chơi ném Pao.
Nét đẹp văn hóa của người H’Mông
Ngoài ra, trong những ngày Tết của người Mông còn diễn ra các trò chơi đặc biệt khác; như đánh cầu lông gà, thổi khèn,…Việc tổ chức các trò chơi truyền thống không chỉ tạo được tinh thần giao lưu, đoàn kết và sự tươi vui trong những ngày lễ Tết; mà còn nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Mông.
Những nét đặc sắc của hội Gầu Tào của người dân tộc H’Mông thể hiện truyền thống; và nét đẹp văn hóa truyền từ đời này qua đời khác.
Nguồn: Dulichmien.net
