Dân tộc Việt Nam trải qua hàng nghìn năm tồn tại và phát triển đã hình thành nên nền văn hóa riêng, mang đậm bản sắc dân tộc. Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, từ xa xưa, trong mâm cỗ ngày Tết và đêm giao thừa truyền thống, phong tục cúng gia tiên thường là một con gà trống hoa và một đĩa xôi gấc đỏ tươi. Nét đặc sắc của phong tục này càng được thể hiện rõ nét trong mỗi dịp Tết đến xuân về, bởi nó chứa đựng những giá trị tinh thần và những tư tưởng nhân văn cao cả của cha ông ta truyền lại tục cúng gà trống ngậm hoa.
Sở dĩ ông chọn con gà làm vật tế thần trong đêm giao thừa là vì theo truyền thuyết của nhiều dân tộc trên đất nước Ðại Việt, khi Ngọc Hoàng mới tạo ra trái đất, nhận thấy mặt đất lạnh và ẩm ướt nên đã cử mười ông mặt trời suốt ngày đêm chiếu sáng để sấy khô. Đất khô nứt nẻ, Ngọc Hoàng vẫn quên thu nắng khiến người và cây cối bị khốn đốn vì hạn hán.
Vào thời điểm này, một người đàn ông đột nhiên xuất hiện khỏe mạnh khác thường với một cây cung thần tuyệt vời. Chàng giương cung thần lên, bắn liên tiếp những mũi tên màu nhiệm lên trời, làm rụng 9 ông mặt trời xuống biển. Còn một ông cuối cùng sợ quá, trốn biệt không ló ra nữa. Kể từ đó, mặt đất lại trở lại như xưa, lạnh lẽo và tăm tối.
Nguồn gốc gà trống xuất hiện – câu chuyện vui truyền tai nhau
Không thể chịu đựng được cảnh đêm dày bao phủ triền miên, con người và vạn vật rủ nhau đi tìm gọi mặt trời. Họ đi mãi, đi mãi, ngày này qua ngày khác mà không sao tìm được ông mặt trời nên cảnh lạnh lẽo hoang tàn cứ bao phủ khắp mặt đất hoang vu, giá lạnh. Bỗng một hôm, có một chú gà trống khỏe mạnh, vạm vỡ xuất hiện. Chú trống nhảy lên một cành cây trên ngọn núi cao, dùng hết sức bình sinh, lấy một hơi dài rồi vươn cổ, cất lên tiếng gáy vang lừng.
Kỳ diệu thay, sau tiếng gà gáy ấy; từ phía đông lạnh lẽo kia, một vừng hồng hé rạng. Chẳng bao lâu sau, mặt trời to như chiếc mâm son xuất hiện; đỏ rực, từ từ nhô lên khỏi mặt biển, tỏa ra ánh sáng chói lòa; khiến mặt đất lại bừng lên những tia nắng ban mai ấm áp.
Cỏ cây, hoa lá, vạn vật cùng hò reo vang; dậy chào đón ông mặt trời ấm áp đã mang nguồn năng lượng vô biên đến cho muôn loài. Cũng kể từ ngày ấy; không kể mùa hè nóng bức hay mùa đông giá lạnh; như một thiên chức vẻ vang, sáng nào cũng vậy; chú gà trống đều cất cao tiếng gáy oai hùng gọi mặt trời lên. Mặt trời cũng vậy, dù ngài có ở đâu xa; khi nghe thấy tiếng gà gáy đều vươn mình trỗi dậy, vượt qua biển lớn; bay lên trời cao để làm nhiệm vụ chiếu sáng cho muôn loài.
Gà trống được tôn sùng là niềm may mắn cho cả năm
Ðêm giao thừa là đêm trời đất tối tăm nhất; là lúc mặt trời ẩn mình sâu nhất nên nhà nhà bảo nhau đều cúng một con gà trống; với hi vọng con gà sẽ đánh thức mặt trời chiếu sáng cho đủ đầy ánh nắng cả năm. Gà cúng trong đêm giao thừa phải là gà trống hoa; trống mới le te gáy với ý nghĩa khỏe mạnh, tinh khiết.
Ðó chính là ước mong “Mưa thuận gió hòa” của cư dân nông nghiệp. Con gà trở thành nét văn hóa đi liền với tín ngưỡng tôn sùng mặt trời của nghề nông lúa nước. Lâu dần, cúng gà trống hoa trở thành phong tục của mọi gia đình Việt Nam lúc giao thừa. Cúng gà trống với hi vọng nó sẽ đánh thức mặt trời, chiếu sáng cho đủ đầy ánh nắng, may mắn cho cả năm.
Với phong tục Việt Nam, gà trống như cầu nối giữa thế giới con người với thế giới thần linh; là con vật được chọn để dâng cúng thần linh, tổ tiên mỗi dịp lễ, Tết. Con gà như biểu tượng văn hóa đi liền với tín ngưỡng; tôn sùng mặt trời của nghề nông; dần thành phong tục của mọi gia đình Việt Nam khi đón chào năm mới.
Với ý nghĩa cầu may mắn; tươi đỏ cho cả năm nên gà luộc cúng giao thừa phải cẩn thận; vừa chín để gà không bị trầy da, thịt vàng không bị thâm và miệng ngậm một bông hồng đỏ với ý nghĩa khỏe mạnh, tinh khiết. Do vậy, dịp Tết giá gà trống rất đắt; tăng gấp đôi, gấp ba so với ngày thường. Ở các vùng quê, người dân lo mua gà trống choai về nuôi từ tháng 11; chậm là đầu tháng 12 để dành bán dịp Tết phục vụ cộng đồng dâng lễ cúng đón Giao thừa.
Cách lựa chọn gà làm vật lễ
Gà cúng trở thành một trong những lễ vật; trong mâm cúng giao thừa cũng như một số lễ cúng khác. Chính vì vậy, cách chọn gà trống choai cúng giao thừa; sẽ góp phần thể hiện tấm lòng thành của quý gia chủ gửi đến thần linh.
Gà được chọn để cúng lễ nhất thiết phải là gà trống tơ khỏe mạnh; mào lớn màu cờ, mình gà vàng đầy đặn, chân vàng, chưa đạp mái.
Gà trống hoa mơ (chân cao, màu vàng hoặc trắng); rồi tới gà trống tía, trống đen, trống lông tạp, gà ri (màu mận, vàng sẫm, mào cờ 5 khía, chân nhỏ, chưa nhú cựa, da và chân màu vàng) cũng rất được chuộng để cúng tế.
Nguồn: thanglong.chinhphu.com
