Đi ngược về xuôi dọc khắp mọi miền đất nước Việt Nam, tỉnh thành nào cũng có những giá trị văn hóa và lịch sử đặc trưng, riêng biệt. Trong đó nhiều đền chùa, đình đài được dựng lên để ghi nhớ công ơn và thờ phụng những người có công với làng nước thời xưa. Không ít những công trình đã có mặt từ rất lâu về trước được người dân bảo vệ và giữ gìn đến tận bây giờ. Cũng có không ít địa danh được bà con tại nhiều nơi tự góp công góp sức vào xây dựng để thờ phụng. Tất cả đều hướng đến một mục đích chung là tưởng nhớ công ơn của những nguoir có công đối với Đất nươc. Đền Rối là khu di tích có giá trị lịch sử nổi tiếng gần xa nằm ở phía Bắc của nước ta.
Đền Rối đã có từ lâu đời được xây dựng lên từ những người đầu tiên đến vùng đất này khai hoang lập ấp. Đền được xây dựng để thờ phụng công chúa Ngọc Dung và các vị Đại Vương vang danh lừng lẫy thời Hùng Duệ Vương. Nếu có dịp đặt chân đến vùng đất này, đây chắc chắn là một địa điểm mang giá trị lịch sử của dân tộc nổi danh không nên bỏ lỡ.
Nguồn gốc của cái tên đền Rối
Có tên gọi là đền Rối bởi xưa kia đền tọa lạc tại khu Trĩ Rối thuộc Thôn Vân An – xã Hào Gia – trang Bách Lẫm – huyện Trấn Yên, phủ Quy Hóa. Nằm ở thượng du Bắc bộ được thành lập từ năm 1833 dưới thời vua Minh Mạng (thôn Vân An xưa nay là xã Tân Thịnh). Đây cũng là vùng đất mầu mỡ, lâm thổ sản phong phú. Là nơi thuận lợi giao thương buôn bán với nhiều miền. Cư dân nông nghiệp quần tụ ở đất này, hiền hòa đoàn kết, sơn trang yên ấm, mỹ tục thuần hậu.
Đền Rối do các vị tiền nhân có công khai phá vùng đất này lập nên. Ban đầu đền được làm bằng gỗ, theo kiểu nhà sàn mái lợp lá cọ. Đền Rối có tên mĩ tự là “Vân Phú Từ”. Hàm ý đây là nơi có mây lành che chở. Về sau, Vân Phú Từ còn được quen gọi với tên nôm là Đền Rối gắn với địa danh khu Trĩ Rối xưa.
Đền Rối tọa lạc dưới chân một quả đồi hình bát úp rợp bóng cổ thụ. Đền Rối thờ Ngọc Dung công chúa là con gái thứ 8 của vua Hùng thứ 17, đã có công bảo vệ đất nước, che chở dân lành. Nên được ban sắc phong là Sơn Thủy Linh Thần. Là sự hội tụ hiển linh của lưỡng mẫu. Gồm Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoải (Có nghĩa là mẹ rừng và mẹ nước). Theo quan niệm truyền thống thờ Tam phủ Thánh Mẫu của dân tộc. Đây cũng là nét độc đáo trong nghi thức thờ phụng của đền.
Lịch sử hình thành và phát triển của đền Rối
Đền thờ Công chúa có tên là Ngọc Dung – con thứ 8 của Hùng Nghi Vương và 5 vị Thành hoàng. Là Cao Lễ Đại Vương, Cao Kha Đại Vương, Cao Đạt Đại Vương, Cao Tự Đại Vương, Đỗ Đốc Mãnh Đại Vương. Đền Rối – chùa Minh Pháp tọa lạc dưới chân một quả đồi hình bát úp rợp bóng cổ thụ. Tại thôn Trấn Ninh II, xã Tân Thịnh, thành phố Yên Bái. Nằm cách Trung tâm thành phố chừng 3km, trên trục đường Âu Cơ ra cao tốc Nội Bài – Lào Cai.
Thôn Trấn Ninh II vốn xưa kia có tên gọi thôn Trĩ Rối, thuộc sách Hào Gia, tổng Bách Lẫm, tỉnh Hưng Hóa ở thượng du Bắc Bộ. Được thành lập từ năm 1833 dưới thời vua Minh Mạng. Đây là vùng lâm tuyền kỳ thú, núi non quây quần, thung khe trong mát, bốn mùa cây cối tốt tươi. Cư dân nông nghiệp quần tụ ở đất này, hiền hòa đoàn kết, sơn trang yên ấm, mỹ tục thuần hậu.
Theo các bậc cao niên ở Tân Thịnh, đền Rối được khởi dựng vào khoảng nửa đầu thế kỷ XIX, ở Hạ Hòa, Phú Thọ. Ngày nay có một người tên là Phạm Tà Chiêu vì không chịu cảnh đè nén áp bức của quan lại địa phương đã đưa vợ con và người nhà đi thuyền ngược dòng sông Hồng. Và cuối cùng dừng chân ở đất Tân Thịnh ngày nay, khai phá lập nên xóm làng.
Đây là vùng đất màu mỡ, lâm thổ sản phong phú. Có địa hình thuận tiện cho việc giao thương buôn bán với nhiều miền. Ông cũng là người đứng ra xây dựng di tích Đền Rối, Chùa Rối và Đình Làng Yên.
Nơi thờ phụng công chúa Ngọc Dung và 5 vị tướng tài thời xưa
Theo ngọc phả của Đền, thì ngôi đền thờ 5 vị Thành hoàng có tên là Cao Lễ Đại Vương, Cao Kha Đại Vương, Cao Đạt Đại Vương, Cao Tự Đại Vương, Đỗ Đốc Mãnh Đại Vương. Năm vị này là 5 anh em ruột. Xuất thân là con của Cao Nghĩa và Phùng Thị Thầm.
Vào đời Hùng Duệ Vương, núi Đông Sơn xuất hiện quái vật hại người. Hổ sói làm loạn, sát hại dân chúng. Hùng Duệ Vương ủy thác cho các tướng: Cao Lễ Đại Vương, Cao Kha Đại Vương, Cao Đạt Đại Vương, Cao Tự Đại Vương, Đỗ Đốc Mãnh Đại Vương. Cử họ đi đánh dẹp quái vật. Để ghi nhớ công ơn của họ, người đời sau đã lập đền thờ.
Ngoài ra, Đền Rối còn thờ một công chúa có tên là Ngọc Dung. Con thứ 8 của Hùng Nghi Vương và Phạm Nguyên Phi. Trải qua các đời vua, Đền Rối được 2 đạo sắc phong. Đạo thứ nhất được sắc phong vào ngày 8 tháng 6 (nhuận) năm 1911 đời vua Duy Tân năm thứ 5. Đạo thứ hai sắc phong vào ngày 25 tháng 7 năm 1924, đời vua Khải Định.
Kiến trúc độc đáo của ngôi đền thời xưa
Đền có kiến trúc theo kiểu chữ nhất với một gian đại bái và một gian hậu cung. Được làm theo kiểu nhà sàn. Gian đại bái, còn giữ được nguyên trạng kiến trúc mỹ thuật cổ triều Nguyễn. Với những đường nét chạm trổ tinh xảo trên xà nóc, đầu bẩy và các bộ cửa võng theo đề tài. Như lưỡng long chầu nguyệt, long ẩn, hổ phù, đề tài tứ linh, hoa, điểu…
Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Đền và chùa Rối trở thành nơi ở và nơi làm việc của cán bộ cách mạng. Thời kỳ này, Đền không có người thờ cúng, trông coi. Nên các cỗ ngai và đồ thờ tự được xếp vào một nơi không ai chú ý đến. Đến năm 1953 thì 4 cỗ ngai bị mất. Đến năm 1979 thì 5 bát hương bằng đá cũng bị thất lạc.
Trong đền, hiện còn giữ được khá nhiều hiện vật và đồ thờ cổ. Như ngai thờ, bát nhang, ngựa thờ, hòm sắc. Trải qua các triều đại, Đền Rối được 2 đạo sắc phong. Đạo thứ nhất được sắc phong vào ngày 8 tháng 6 (nhuận) năm 1911 đời vua Duy Tân năm thứ 5. Đạo thứ hai sắc phong vào ngày 25 tháng 7 năm 1924, đời vua Khải Định.
Đặc biệt, các bức đại tự và câu đối với nét chữ tài hoa trên chất liệu gỗ quý. Bức đại tự ở gian đại bái gồm ba chữ: Vân Phú từ – chính là tên tự của đền. Bức thứ hai gồm năm chữ: Diên Trì Vương Mẫu (có nghĩa là nơi ngao du của Vương Mẫu). Được hoàn thành vào năm Mậu Dần – niên hiệu Bảo Đại.
Ngôi đền linh thiêng và có ý nghĩa tâm linh đối với người dân nơi đây
Cùng với các bức đại tự, trong đền còn treo hai câu đối. Có ghi là “Trạc trạc quyết ninh thi tán hóa. Dương dương như tại bảo bình yên”. Và “Thánh hóa viễn chiêm trưng thọ khải. Mẫu nghi kiều ngưỡng khánh Hào Gia”. Tạm dịch là “Yên vui thanh bình thực hiện nền giáo hóa. Mênh mang như còn bảo vệ sự bình yên” . Và Sâu xa thay, giáo hóa của bậc thánh nhân làm sáng tỏ niềm vui. Ngẩng trông bậc Mẫu nghi thiên hạ, vinh hiển đất Hào Gia”.
Ngược lên đỉnh đồi không bao xa là Chùa Rối. Ngôi chùa này cũng nằm trong cụm Di tích lịch sử văn hóa đền, chùa Rối. Theo ngọc phả, chùa được đổi tên là Minh pháp tự. Tọa lạc dưới tán đa cổ thụ bốn mùa tỏa bóng xanh mát. Chùa Rối được dựng lên bởi chính sự linh nghiệm và tín ngưỡng tâm linh của nhân dân trong vùng.
Năm 2004, chùa đã có sư cô, pháp danh Thích Đàm Hợi trụ trì. Cũng từ đây, Di tích lịch sử văn hóa đền, chùa Rối thực sự trở thành điểm đến tâm linh hội tụ cả ba yếu tố Thiên – Địa – Nhân kỳ diệu. Nơi đây thu hút đông đảo tăng ni phật tử và du khách thập phương tham quan, chiêm bái.
Truy cập tại Giá trị lịch sử để tìm hiểu thêm về nhiều thông tin mới nhất.
Nguồn: didulich.net
