Ninh Thuận là một tỉnh thành ven biển thuộc vùng Duyên hải Nam Trung Bộ của Việt Nam.Tỉnh lỵ của Ninh Thuận chính là thành phố Phan Rang – Tháp Chàm nằm cách Thành phố Hồ Chí Minh khoảng 340 km về phía Bắc. Đồng thời nằm xa sân bay Cam Ranh khoảng 60 km, rất thuận tiện cho việc giao lưu phát triển kinh tế và xã hội của tỉnh.
Tỉnh hiện có hơn 20 làng người Chăm; trong số đó có những làng vẫn duy trì các phong tục tập quán của chế độ mẫu hệ. Ninh Thuận vẫn còn nguyên vẹn hệ thống tháp Chăm xây dựng trong nhiều thế kỷ trước, trong đó tiêu biểu là cụm tháp Hòa Lai (Ba Tháp) xây dựng thế kỷ thứ 9, cụm tháp Po Klong Garai được xây dựng thế kỷ 13 và còn có cụm tháp Po Rome xây dựng thế kỷ 17.
Nơi đây còn lưu giữ và bảo tồn nhiều công trình văn hóa kiến trúc cổ Chămpa đã gắn với các lễ hội văn hóa dân tộc Chăm. Nhiều tháp Chăm còn lại như Pôklong Grai (Tháp Chăm), tháp Pôrômê (Ninh Phước). Hiện tại Ninh Thuận còn 3 tháp Chăm, chúng được xây dựng cách đây khoảng 400 – 1100 năm bao gồm có Tháp Hòa Lai (Ba Tháp), Tháp Po Klong Garai và Tháp Po Rome.
Lịch sử hình thành lễ hội Kate
Lễ hội Kate hàng năm của đồng bào Chăm vào tháng 7 theo lịch Chăm (khoảng tháng 10 dương lịch) để tưởng nhớ các vị thần; mà cũng là những anh hùng dân tộc như Pô Klong Garai, Pô Rôme,…được tổ chức trên một không gian rộng lớn (đền tháp, làng, gia đình), trong khoảng thời gian chừng một tháng.
Nếu để chọn một khoảng thời gian chính xác để nói về sự ra đời và hình thành của lễ hội Kate thì thật khó; vì chiến tranh giữa vương quốc Champa với các triều đại phong kiến Việt Nam đã hủy hoại rất nhiều tài liệu.
Để xác định rõ hơn mốc thời gian và quá trình hình thành nên lễ hội Kate; ta có thể nhìn nhận lại quá trình lịch sử từ thế kỷ II đến thế kỷ XII; khi Champa còn là một vương quốc thịnh vượng. Đáng nói hơn, đây là giai đoạn mà Ấn độ giáo du nhập vào và phát triển mạnh mẽ tại Champa.
Sự du nhập này đã hình thành nên các nghi lễ cúng tế của người Chăm trong những sự kiện quan trọng; như hoàn thiện công trình đền tháp, thu hoạch mùa màng, đánh thắng trận, đăng cơ của vua chúa… Tuy nhiên, thời kỳ này cũng chưa có một minh chứng nào cụ thể nói về sự hình thành của lễ hội Kate. Đa phần chỉ nói về những lễ nghi, lễ tục, nghi thức thờ cúng trong những dịp trọng đại.
Sau khi du nhập và phát triển
Mãi cho đến thế kỷ XV (1471), khi thủ đô Vijaya (Bình Định) bị suy tàn; đánh dấu cho nền văn minh Champa đã sụp đổ; kéo theo đó là ảnh hưởng của Ấn Độ giáo cũng đi xuống và nhường chỗ lại cho Hồi giáo. Dựa theo nhiều ghi chép về tiếng Phạn trên các bia ký và tài liệu của Champa trong giai đoạn này.
Hồi giáo đã bắt đầu phát triển mạnh và ảnh hưởng ở phía Nam Champa; vùng Panduranga (Ninh Thuận và Bình Thuận nay) và đã xác lập một nền văn minh mới.
Tuy phát triển cực thịnh; nhưng nền văn minh này còn lưu giữ lại một số tàn dư của Ấn Độ giáo kết hợp với những tín ngưỡng địa phương. Cũng từ đây, các tín ngưỡng thờ cúng trong Ấn Độ giáo, Hồi giáo và tín ngưỡng địa phương; đã dần hình thành nên nghi thức cúng tế thường niên vào tháng 7 lịch Chăm.
Sau quá trình du nhập và phát triển của Hồi giáo vào thế kỷ XV tại xứ Panduranga. Một nghi thức cúng tế, kèm theo đó là các lễ nghi, lễ tục; đã hình thành theo phương thức mới bao gồm các tín ngưỡng của Ấn Độ giáo, Hồi giáo; và tín ngưỡng địa phương. Để minh chứng cho điều này, ta có thể thấy rất rõ; trong lễ hội Kate có chứa đựng nhiều yếu tố.
Các yếu tố tín ngưỡng
Ấn Độ giáo (tục cúng tế đền tháp, tượng thờ, tầng lớp tu sĩ (Basaih) và lời văn cúng tế thền Siva (Po Ginuer Mantri) của Chăm Aheir), Hồi giáo (cúng tế tượng thần Poklong Grai và Po Rome có đội một loại mũ hình ống). Và có lẽ, lễ hội Kate có thể hình thành trong giai đoạn này với các yếu tố rõ nét và riêng biệt nhất định.
Lễ hội Kate cuốn hút khách thập phương tới tham dự không chỉ để ngắm nhìn bức tranh sinh hoạt cộng đồng nhiều màu sắc; không chỉ vì những điệu múa huyền ảo của các vũ nữ hay tiếng kèn saranai, tiếng trống ginăng bập bùng…
Katê còn huyền ảo với những lời khấn nguyện; những nghi thức hành lễ độc đáo và đầy chất huyền bí. Trên sân tháp hướng về phía tháp chính; sau phần tặng quà và chúc mừng của chính quyền địa phương, sẽ là phần trình diễn điệu múa quạt của các thiếu nữ người Chăm; và các nhạc công Raglai trình diễn điệu nhạc dân tộc.
Lễ hội Kate
Lễ được diễn ra cùng lúc tại nhiều tháp Chăm ở dải đất miền Trung. Riêng tại Ninh Thuận, có 3 điểm diễn ra lễ này; là: đền tháp Pô Nagar, tháp Pô Klông Garai, tháp Pô Rôme. Nhộn nhịp và đông đúc nhất là lễ diễn ra tại tháp Pôklong Giarai. Không khí lễ hội thật náo nức trong tiếng trống Gi-năng và tiếng đàn Saranai réo rắt. Lễ bắt đầu từ các bài kinh tụng, dâng lễ vật, y phục, tắm tượng…
Lễ vật gồm 1 con dê, 3 con gà để tẩy uế ở tháp, 5 mâm cơm chủ yếu làm từ thịt dê, 1 mâm cơm và muối, 3 ổ bánh gạo và hoa quả… Lễ tại tháp diễn ra trong hai ngày. Trong đó, riêng phần lễ chính diễn ra từ 9 giờ sáng đến 11 giờ trưa; ngày thứ hai sau khi đã diễn ra các nghi lễ chuẩn bị. Những ngày này, người Chăm tề tựu về tháp để dâng cúng lễ vật cho những người có công, các vị thần linh…
Lễ Katê ở làng (plêi) diễn ra vào ngày thứ ba sau khi đã kết thúc lễ Katê ở tháp và đóng cửa tháp. Katê làng được xem như phần hội với nhiều hoạt động phong phú. Con trai, con gái và các nghệ nhân trong làng cùng nhau múa hát, thi dệt vải, thi đội nước; tùy làng, tạo không gian thư giãn sau những ngày làm việc mệt nhọc. Kết thúc Katê làng thì đến Katê gia đình. Lễ này diễn ra tùy thuộc vào kinh tế gia đình.
Nền văn hóa lâu đời
Nghi thức chủ yếu là cúng cơm cho tổ tiên, ông bà. Dịp này, những người thân tổ chức thăm viếng, chúc tụng nhau. Góp phần giữ gìn bản sắc dân tộc, lễ Katê được duy trì và phát triển thành lễ hội của tỉnh; chỉ diễn ra trong 2 ngày với nghi thức Katê ở tháp. Đây là lễ hội còn giữ nguyên nét truyền thống suốt hàng thế kỷ qua. Vì thế, lễ Katê trở thành sản phẩm du lịch văn hóa độc đáo, thu hút được khách du lich.
Văn hóa Chăm trải qua thời gian hàng nghìn năm những vẫn giữ được nhiều nét truyền thống lâu đời. Đến với du lịch Ninh Thuận thời điểm này; bạn sẽ đặc tham gia rất nhiều lễ hội đặc sắc. Trong đó lễ hội Kate là một trong số đó.
Nguồn: Dulichmien.net
